Η νέα πραγματικότητα στις διατλαντικές σχέσεις

Στην ευρωπαϊκή πλευρά του Ατλαντικού οι περισσότερες αναλύσεις υποδέχτηκαν την ανάληψη καθηκόντων από τον νέο αμερικανό πρόεδρο με σχόλια περί νέας πραγματικότητας στις διατλαντικές σχέσεις που θα χαρακτηρίζεται από τον αναθεωρητισμό του Τραμπ.

Ομως αυτή η νέα πραγματικότητα που θα έφερνε η δεύτερη θητεία του ήταν γνωστή στις Βρυξέλλες και στις πρωτεύουσες των κρατών – μελών της ΕΕ και οι ευρωπαίοι ηγέτες δεν εμφανίστηκαν πανικόβλητοι μπροστά στο «τσουνάμι» Τραμπ.

Αυτό φάνηκε και από τις ψύχραιμες και υποτονικές αντιδράσεις των Βρυξελλών στα όσα εξήγγειλε ο νέος πρόεδρος στην τελετή ορκωμοσίας του. Στο εσωτερικό επιχειρεί να αλλάξει ριζικά το πολιτικό περιβάλλον στις ΗΠΑ, ξηλώνοντας μέσα σε λίγες ώρες νομοθετικό έργο αρκετών ετών των Δημοκρατικών κυβερνήσεων.

Στο διεθνές πεδίο αποσύρει τις ΗΠΑ από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας και τη Συμφωνία του Παρισιού για το Κλίμα. Οι ΗΠΑ, που είναι ο μεγαλύτερος ρυπαντής του πλανήτη, αποχωρούν για δεύτερη φορά από τη Συμφωνία, πάλι με κυβέρνηση Τραμπ, και θα βρεθούν δίπλα δίπλα με χώρες όπως η Λιβύη, το Ιράν και η Υεμένη που δεν συμμετέχουν στη διεθνή πρωτοβουλία για την κλιματική κρίση.

Οι Βρυξέλλες υποδέχτηκαν με ψυχραιμία όλες τις ανακοινώσεις του νέου προέδρου, με την πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν ούτε καν να αναφέρεται ονομαστικά στον νέο πρόεδρο των ΗΠΑ στην ομιλία της στο Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ του Νταβός.

Η ψυχραιμία είναι απαραίτητο εργαλείο στη διεθνή πολιτική, όμως πρέπει να είναι και δημιουργική. Η Ευρωπαϊκή Ενωση πρέπει να θωρακιστεί με περισσότερη ενοποίηση. Μπροστά στις πολιτικές Τραμπ, ο οποίος ούτως ή άλλως πάντα θεωρούσε την ΕΕ ως μη φιλική οντότητα προς τις ΗΠΑ («η ΕΕ είναι πολύ κακή με εμάς και δεν εισάγει αυτοκίνητα ή αγροτικά προϊόντα από τις ΗΠΑ»), η ΕΕ πρέπει να απαντήσει με την ενοποίηση πολιτικών και θεσμών. Οφείλει να ενοποιήσει τις κεφαλαιαγορές και τον τραπεζικό τομέα για να οδηγηθεί σε δημοσιονομική ένωση.

Tα μεγάλα πολιτικά και οικονομικά προβλήματα που αντιμετωπίζουν η Γαλλία και η Γερμανία έχουν δημιουργήσει ένα τεράστιο πρόβλημα στη λειτουργία του γαλλογερμανικού άξονα που είναι απαραίτητος για την ευρωπαϊκή ενοποιητική διαδικασία. Ειδικότερα στην εμπορική πολιτική, η γαλλογερμανική συνεργασία έχει υποχωρήσει πολύ. Αυτό το κενό πρέπει να το καλύψει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και να βρει τη σωστή απάντηση στους δασμούς του Τραμπ.

Μια πιο ισχυρή Ευρωπαϊκή Ενωση είναι η απάντηση. Με αύξηση των μακροπρόθεσμων αμυντικών προμηθειών από ευρωπαϊκές εταιρείες και μεγαλύτερες επενδύσεις στην ενεργειακή μετάβαση. Είναι απαραίτητη μια συνεπής δέσμευση σε αυτή τη στρατηγική, όπως άλλωστε προτείνουν και οι εκθέσεις Λέτα, Ντράγκι και Νιινίστο.

Η στρατηγική αυτονομία της ΕΕ είναι πλέον μονόδρομος και προϋποθέτει ενίσχυση της άμυνας και της ασφάλειας και κυρίως καλύτερες αξιολογήσεις κινδύνων μέσα από μια προορατική προσέγγιση όσον αφορά την ετοιμότητα και τη συνολική ασφάλεια (Εκθεση Νιινίστο του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου). Εδώ χρειάζονται οι «αποφασιστικότεροι» που θα κάνουν περισσότερα τόσο στον Βορρά όσο και στον Νότο της Ευρώπης.

Οσο για την Ελλάδα, εάν ο Τραμπ εφαρμόσει τους δασμούς που έχει εξαγγείλει, η ελληνική οικονομία δεν θα μείνει ανεπηρέαστη. Χρειάζεται πολιτική σταθερότητα με κοινή εθνική στρατηγική για τη θέση και τον ρόλο μας σε αυτόν τον περίπλοκο κόσμο.

Ο κόσμος του Τραμπ θα χαρακτηρίζεται από ένα όλο και λιγότερο ρυθμισμένο διεθνές σύστημα.

Οι δυτικές δημοκρατίες που είχαν συνηθίσει να μιλούν για διεθνή νομιμότητα και στάση αρχών, όπως είναι οι περισσότερες της ευρωατλαντικής κοινότητας, σήμερα βρίσκονται μπροστά σε μια μεγάλη πολιτική αλλαγή στις ΗΠΑ που ίσως θέσει ένα τέλος στην πολιτική και οικονομική κυριαρχία της Δύσης.

Ο Σωτήρης Ντάλης είναι αναπληρωτής καθηγητής Διεθνών Σχέσεων και Ευρωπαϊκής Ενοποίησης, πρόεδρος του Τμήματος Μεσογειακών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αιγαίου