Κοζανίτικη Αποκριά: Ένα ξέφρενο γλέντι με φανούς, «ξιανέντροπα» κρασί και κιχιά

Η περίφημη Κοζανίτικη Αποκριά είναι ένα πλέγμα εθίμων που προσαρμόζεται στις συνθήκες κάθε νέας εποχής. Πυρήνας και εστιακό σημείο της είναι o Φανός, εορταστική πυρά που ανάβει στα σταυροδρόμια της πόλης εδώ και αιώνες, αποδεικνύοντας την ανθεκτικότητα του εθίμου και τις βαθιές του ρίζες στις καρδιές των Κοζανιτών που δεν μπορούν να διανοηθούν τις Αποκριές χωρίς αυτόν. Αποτελεί συνέχεια αυτού που άναβε στην πόλη της Κοζάνης κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας, μεταφερόμενος αλώβητος από γενιά σε γενιά.

Η Κοζανίτικη Αποκριά, είναι μία μεγάλη γιορτή, ένας συνδυασμός γλεντιού και υλικών απολαύσεων σε θαυμαστή συνύπαρξη με τη λατρεία των νεκρών.

Δεν παύει βέβαια να μοιράζεται και τη φιλοσοφία των υπόλοιπων αποκριάτικων εθίμων του Ελλαδικού χώρου, καθώς εστιάζει στην ιδέα της ανατροπής της καθιερωμένης κοινωνικής και κοσμικής τάξης πραγμάτων, αμφισβητώντας αξίες και ιεραρχίες και καταργώντας όρια πράξεων και λόγων.

Συνδέεται με τα Ρωμαϊκά Λουπερκάλια και Σατουρνάλια, έναν συνδυασμό της λατρείας των Θεών και της ανάγκης για ψυχαγωγία μέχρι ακολασίας, αλλά κυρίως με  τις Βυζαντινές Καλένδες, γιορτές και μεταμφιέσεις.

Αργότερα κυριαρχούν κυρίως στη Βόρειο Ελλάδα οι ζωομορφικές κυρίως μεταμφιέσεις και η προσωπιδοφορία. Από το 1650 και μετά συναντάμε τα λεγόμενα Ρογκατζάρια στην Κοζάνη. Πρόκειται για μεταμφιεσμένους, που περιφέρονταν στην πόλη από την Πρωτοχρονιά μέχρι τ’ Αγιαννιού, τραγουδούσαν και μάζευαν χρήματα για ένα γερό φαγοπότι αργότερα. Αργότερα, εμφανίζονται οι Κωδωνοφόροι, οι οποίοι επικεφαλής μεγάλης παρέας τριγυρνούσαν στους δρόμους, φορώντας μάσκα γοργόνας και ζωσμένοι κουδούνια και κυπριά, γεμίζοντας με δέος και θαυμασμό τους συμπολίτες τους.

Στις αρχές του 20ου αιώνα εμφανίστηκαν τα «Καρναβάλια». Συνδύαζαν στοιχεία Αγροτικής αποκριάς, όπως ο Φανός και ο χορός γύρω του, τα φαγοπότια και η θύμηση των νεκρών με τις παραστάσεις μεταμφιεσμένων και τις παρελάσεις του Αστικού Καρναβαλιού.

Και φυσικά το κρασί ρέει άφθονο, ενώ όλοι γεύονται τα «κιχιά», τα κεράσματα για όλους, αλλά κυρίως το ιδιαίτερα «καυτό» περιεχόμενο των τραγουδιών που λέγονται… «ξιανέντροπα» ή «νοικουκυρίσια».